‘Hou van jezelf, word egoïstischer’.
‘De meest liefhebbende persoon is de persoon die 'op-zich-Zelf gericht’ is!’ [Neale Donald Walsch]

1.0 Inleiding

Wat houdt egoïsme precies in?

Egoïsme ook wel ‘ik-zucht’ of zelfzucht genoemd,  is een menselijke eigenschap waarbij iemand streeft naar eigen voordeel en geluk met verwaarlozing van de belangen en het geluk van anderen. Egoïsme is een opvatting of levenshouding waarin een persoon alleen maar denkt om het eigenbelang. Egoïsten zijn mensen die hun eigen ‘Ik’ en hun persoonlijke belang boven alles stellen.

Het egoïstisch handelen van de mens is volgens de psychologie deels terug te voeren tot de ‘natuurlijke aanleg’ van instincten en driften die erop gericht zijn te overleven. In het karakter kunnen deze eigenschappen zo sterk naar voren komen, dat bij een dergelijke persoon het vermogen om sociaal te denken en te handelen sterk beperkt is.
De opvatting dat de mens door en door egoïstisch is – de drijfveer voor al zijn daden – wordt door menswetenschappers ‘universele egoïsme’ of ‘psychologisch egoïsme’ genoemd. Maar dit soort egoïsme blijkt ongegrond te zijn wanneer deze theorie pretendeert álle menselijk gedrag te kunnen verklaren. Het woord ‘egoïstisch’ van toepassing achten voor ál ons gedrag, zonder uitzondering, leidt tot absurde situaties. Abraham Maslow heeft ooit eens gezegd: “Als je alleen maar een hamer hebt, kom je in de verleiding elk ding als een spijker te zien’.
Maar in werkelijkheid zondigt de ‘egoïst’ uit onwetendheid. Als hij de processen van geluk en ‘lijden’ beter zou begrijpen, zou hij voor zijn eigen welzijn zorgen door goed voor anderen te zijn.

Jean-Jacques Rousseau: ‘Ik weet en ervaar dat goeddoen het meest ware geluk geeft dat een menselijk hart ten deel kan vallen’.

2.0 Egoïsme

Egoïsme kan op twee manieren worden geïnterpreteerd: technisch en moreel. In technische zin betekent het, dat je voor jezelf zorgt en aan je eigen welzijn denkt. Een groot voordeel van egoïsme is dat het richting geeft aan je verlangens. Het maakt helder wat je wel en niet wilt. Wanneer je dat weet, dán pas kun je aan andere mensen dat duidelijk maken.
In morele zin houdt egoïsme in, dat je je eigen welzijn boven dat van een ander stelt. Het is vooral die laatste betekenis waar de meesten van ons direct aan denken. Ook al is aan jezelf denken en voor jezelf kiezen in veel gevallen verstandig, gewaardeerd wordt het meestal niet. Helemaal niet wanneer je een vrouw bent. Een vrouw met egoïstische trekjes wordt als snel als een berekend en ‘koud’ kreng gezien, terwijl een man die hetzelfde verdrag vertoont doelgericht en krachtig is.

‘Egoïsme helpt je te weten wat je wilt, maar dat moet je vervolgens op een ander afstemmen’

3.0 Het begint bij de opvoeding

Door onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen en de Universiteit van Tilburg blijkt dat mannen egoïstischer zijn dan vrouwen. Ze hebben er veel minder moeite mee om te liegen en dichten zichzelf meer macht toe dan vrouwen. Vrouwen stellen hun eigenbelang minder voorop dan mannen en vertonen meer ethisch verantwoord leiderschapsgedrag. ‘Ze zullen minder gauw geneigd zijn om te liegen’.

Volgens de onderzoekers heeft dat te maken met de verschillende manieren waarop mannen en vrouwen worden opgevoed. Van vrouwen wordt sneller verwacht dat ze delen en zorgzaam zijn. Mannen zijn als kind meer beloond voor gedrag dat je als egoïstischer kunt bestempelen.
Er zit nog een biologische component aan dit verschil tussen mannen en vrouwen; er zou een genetische basis bestaan voor deze eigenschap, maar daar is geen bewijs voor. In culturen waar egoïsme en individualisme minder belangrijk worden gevonden en waar het collectief centraal staat, zie je dat mannen minder egoïstisch zijn.

4.0 Bestaat ‘gezond’ egoïsme?

Iedereen die eerlijk is ten opzichte van zichzelf, zal moeten toegeven wel eens bewust egoïstisch te hebben gehandeld in zijn leven. In onze op prestatie gerichte maatschappij, waar de sterkste meestal overeind blijft ten koste van de zwakkere, is een zekere portie egoïsme waarschijnlijk zelfs noodzakelijk. Egoïsme is zelfs de motor achter veel winstgevende ondernemingen. Mensen die goed voor zichzelf zorgen, zullen hun beste beentje voorzetten wanneer ze daar flink voor beloond worden.
Daar komt nog bij dat egoïsme, wanneer men het op de juiste wijze uitlegt en er een goed gebruik van maakt, de mogelijkheid geeft om zich als persoon verder te ontwikkelen. Iemand die er moeite voor doet om zichzelf te leren kennen en nadenkt over zijn karakter en zijn manier van doen, houdt zich in eerste instantie met zichzelf bezig en gedraagt zich dus in feite egoïstisch. De zelfkennis die daaruit voortkomt kan echter tot beslissingen leiden die ook van voordeel zijn voor anderen.

Het zou ook verkeerd zijn de eigen behoefte op de tweede plaats te stellen, alleen uit angst om voor egoïstisch te worden uitgemaakt. Dit ‘fatsoenlijk gedrag’ ten opzichte van anderen veroorzaakt op den duur frustraties, omdat de erkenning en de dank, die men stiekem verwacht voor het zichzelf op de tweede plaats stellen, in de meeste gevallen uitblijven.

5.0 ‘Nee’ zeggen is wel sociaal

Volgens de therapiepsycholoog Bakhuizen hebben veel mensen geleerd dat egoïstisch gelijk staat aan niet-sociaal. En omdat moeders meer geneigd zijn iets meer van hun dochter dan van hun zoon te eisen, zijn het vaker vrouwen die last hebben van een chronisch schuldgevoel. ‘Als je nee zegt, ben je niet lief’.

Maar het kan juist heel sociaal zijn om aan jezelf te denken, ‘nee’ te zeggen, omdat je er voor zorgt dat je niet opbrandt, bijvoorbeeld. Niemand heeft iets aan je als je alleen maar geeft tot je uitgeput bent. Een manier om van dat chronisch schuldgevoel af te komen, is je te realiseren dat je heus genoeg hebt betekent voor, bijvoorbeeld je moeder, je vader, je tante, je broer of je zus.

6.0 Waarom zijn wij zo egoïstisch?

Het is onze gewoonte om altijd eerst, en soms zelfs alleen, aan onszelf - het zelf - te denken!

God [1]: ‘Het probleem is niet dat jullie egocentrisch [2] zijn; het probleem is dat jullie een verkeerde definitie hebben gekozen voor het Zelf – het innerlijke of hogere Zelf, je ziel - waaromheen jullie gecentreerd zijn. Wanneer jij je om een ‘zelf’ centreert dat veel kleiner is dan het Zelf in werkelijkheid is, wanneer je het ‘zelf’ definieert als iets wat minder is dan het Zelf in waarheid is, beland je onherroepelijk in de problemen.
Naar blijkt is jullie definitie van het ‘zelf’ te beperkt. Toen jullie voor het eerst ‘zelfbewust’ werden – ongeveer op het moment dat de homo sapiens voor het eerst een besef van zichzelf kreeg – ervoeren jullie dat ‘jullie’ ‘hier’ waren en dat alle andere wezens en dingen ‘daar’ waren’. En aldus definieerden jullie het ‘zelf’ op een veel te beperkende manier. Maar verwijt jezelf niets. Jullie wisten gewoon niet beter. Jullie hadden het niet door; en dit is waar de meeste georganiseerde religies jullie in de steek laten. Ze hebben jullie geleerd te geloven in een beperkt, petieterig Zelf’.

Shakespeare: ‘Blijf getrouw aan uw eigen persoonlijkheid, en, zo zeker als de dag op de nacht volgt, kunt ge dan niet val zijn jegens wie ook’.

God [3]: ‘Verraad van jezelf om de ander niet te verraden, is verraad hoe dan ook. Het is het hoogste verraad’.

Neale:  ‘Maar de man die zich altijd laat ‘meevoeren’ door wat hij wil, wordt zeer egoïstisch. Ik kan niet geloven dat u dit bepleit’.
God: ‘Je neemt aan dat de mens altijd een zogenaamde egoïstische keuze zal laten prevaleren. Ik zeg je dit: de mens is in staat de hoogste keuze te maken. En Ik zeg je dit: de hoogste keus is niet altijd de keus die de ander lijkt te dienen’.
Neale: ‘We moeten met andere woorden onszelf op de eerste plaats stellen’.
God: ‘Je moet jezelf altijd op de eerste plaats stellen. Dan, afhankelijk van wat je probeert te doen, of wat je wenst te ervaren, kun je je keuze bepalen. Wanneer je levensdoel – jouw levensdoel – heel hoog gesteld is, dan zullen je keuzes dat ook zijn. Jezelf op de eerste plaats stellen houdt niet in dat je egoïstisch bent, het wil zeggen dat je zelfbewust bent. Alleen door de uitoefening van de grootste vrijheid wordt de grootste groei bereikt, alleen dan is groei mogelijk. Als je alleen maar iemands regels volgt, dan groei je niet, je gehoorzaamt slechts. God verlang geen gehoorzaamheid, Gehoorzaamheid is géén groei en God verlangt juist groei; verlangt persoonlijke (spirituele) ontwikkeling’.

[1] Boek ‘Nieuwe Openbaringen’, Neale D. Walsch
[2] Egocentrisme is een term uit de psychologie. Wie egocentrisch is, heeft een verminderd vermogen om zich in een ander of diens standpunten of gevoel te verplaatsen (empathie). Het gevolg is dat de persoon zijn eigen visie en belangen centraal stelt en er vaak van uitgaat dat zijn visie ook de visie van anderen is.
[3] Boek ‘Een nieuw gesprek met God’, Neale D. Walsch

7.0 Eigenbelang versus egoïsme

Waarvoor heb je ‘het’ dan nodig?

Eigenbelang of eigenbaat is een voordeel waarmee het persoonlijke welzijn is gemoeid. Tegenover eigenbelang staat onbaatzuchtigheid, medeleven, het belang van anderen en het algemeen belang. Maar wat is dat eigenbelang nu precies? Wat bedoelde Boeddha bijvoorbeeld met de uitspraak dat je ‘alleen maar goed hoeft te zijn voor jezelf om goed te kunnen zijn voor een ander’?

Eigenbelang = zielenrust?

Je vindt bijvoorbeeld voor jezelf nodig dat een bepaalde persoon (je vrouw, je kind, je moeder, etc.) gelukkig is, dat een baan succesvol is of dat aan een andere gevoelsmatige of lichamelijke behoefte wordt voldaan. Dat is het moment waarop je zou moeten opmerken dat jij hier nu ook bent, maar dan zónder dit alles.  Waarvoor heb je het dan nodig?
Bij nadere bestudering van je innerlijke gevoelens – je emoties, je gedachtestroom - zal je leren en ervaren dat je het niet nodig hebt. Niet om te overleven en zelfs niet om gelukkig te zijn. Geluk bijvoorbeeld is een beslissing, niet een ervaring! Je kunt beslissen gelukkig te zijn zonder wat je dacht nodig te hebben om gelukkig te zijn, en dan zal je gelukkig zijn. Je ervaring is het resultaat van je beslissing, niet de oorzaak ervan!

Als je anderen in ‘nood’ ziet, sta jezelf toe om dat deel van jezelf uit te drukken dat je verkiest te ervaren. Misschien kies je wat je medeleven of vrijgevigheid zou noemen, vriendelijkheid of je eigen overvloed, of zelfs kies je voor je eigen ‘hachje’ …… uit egoïsme of eigenbelang. Maar houd duidelijk in het oog dat je nooit iets voor een ander doet. Want …  ‘alles wat ik doe, doe ik voor mijzelf’! Alles wat ik doe, onderneem of creëer, doe ik uit eigenbelang! En dit staat in schril contrast met compassie; een synoniem voor mededogen, medelijden, medegevoel, medeleven, meedogendheid, barmhartigheid, erbarmen ………… [1]
Maar besef dat er géén ander belang bestaat dan eigenbelang. Dat is Gods waarheid, maar ook jouw waarheid. Dat is zo, omdat het Zelf – je innerlijke of hogere zelf, je ziel – alles is wat er is. Jij bent Eén-met-alles en er is niets wat jij-niet-bent. Als je hierover duidelijkheid hebt bereikt, zal je definitie van eigenbelang veranderen.
Het leven draait immers om jouw persoonlijke levenservaringen; hoe jij in relatie staat met ‘Alles’, hoe sta jij in verbinding met  ‘Alles’ en iedereen! 

Als je wordt geconfronteerd met wat op ‘verdeeldheid’ – eigenbelang of/en toch maar egoïstisch zijn - lijkt, moet je onmiddellijk drie uitspraken van ultieme waarheid doen:

1. Niets in mijn wereld is reëel; egoïsme of eigenbelang is een illusie!
2. Alles heeft de betekenis die ik eraan geef; besluit wat ze betekent voor jou.
3. Ik ben die ik zeg te zijn en ik ervaar wat ik zeg dat het is; recreëer jezelf nogmaals.

Doe dit drie dagenlang en heel je stemming zal omslaan.

[1] Compassie heeft Bijbelse wortels. Het leven van Jezus belichaamt voor christenen de kern van medelijden en naastenliefde. Christus' voorbeeld spoort christenen aan om hun eigen verlangens te verzaken en om mededogen te tonen ten aanzien van anderen, in het bijzonder voor diegenen die hulp nodig hebben. Jezus verzekert zijn toehoorders, dat ‘zij die genade tonen, gezegend zijn’. De parabel van de Barmhartige Samaritaan  [Lucas 10: 25-37] 

8.0 Compassie

Met altruïsme bedoelen we net het tegengestelde van het rationele egoïsme. Het hoogste doel van de altruïst is anderen te helpen. Nog scherper geformuleerd: ‘in dienst staan van die ander’. Het belang van het algemeen gaat boven zijn eigen belang; en de sterkste schouders moeten de zwaarste lasten dragen. Alles wat je voor een ander doet, is goed. Alles wat je voor jezelf doet, is slecht. En je bent de allerhoogste held als je je leven geeft voor de gemeenschap. Dan krijg je zelfs (postuum) een lintje!

Fatsoensnorm of natuurlijk gedrag?

De vraag blijft in hoeverre dit gedrag ingeburgerd is.  We hebben het van huis uit meekrijgen goed voor de omgeving te zorgen en vooral niet te egoïstisch te zijn. Of dat ons natuurlijke gedrag is, is maar de vraag. De evolutie leert ons dat het deels natuurlijk gedrag is. Want we geven ons leven voor de eigen kinderen en nemen oude en afhankelijke familieleden in huis of zorgen op andere manier dat het ze aan niets ontbreekt. Daarnaast wordt ons van huis meegegeven dat je goed voor andere mensen moet zijn, en daar is niets mis mee. Echter, dat goed voor andere mensen zijn, wil niet automatisch zeggen dat je aan jezelf voorbij zou moeten gaan.

Voorbeeld:  ‘Angst drukt liefde uit’

Alles drukt liefde uit als het in de hoogste vorm wordt uitgedrukt. De moeder die het kind redt van de aanstormende vrachtwagen, drukt die angst uit of liefde? Allebei, angst voor het leven van het kind en genoeg liefde om haar eigen leven te wagen om dat van het kind te redden. Zo zie je dat angst in zijn hoogste vorm liefde wordt …. liefde is…… uitgedrukt in angst.

8.1 Medelijnen, medeleven? Egoïsme? Eigenbelang?

In de geschiedenis van het Westerse denken wordt compassie op verschillende manieren geïnterpreteerd; Plato bant medelijden volledig uit zijn ideaal beeld over het leven; Aristoteles is in zijn ethiek wat genuanceerder: 'Wanneer verdient iemand medelijden? En hoeveel medelijden is in een bepaalde situatie gepast? En Augustinus (de Kerkvader) was de mening toegedaan dat compassie ‘deugd bevorderend’ was.

Medelijden wordt – ondanks dat het een minder positieve uiting wordt gevonden - als een belangrijke hoeksteen van humanisme beschouwd en het krijgt een belangrijke plaats in verschillende filosofieën én godsdiensten. Vaak is het begrip verwant aan barmhartigheid, naastenliefde, genade en vergeving! Medelijden (ook mededogen, medeleven, compassie, erbarmen, deernis, mededogen, medelijden, medegevoel, meedogendheid, barmhartigheid, erbarmen…………) is een vorm van empathie, waarbij iemand meevoelt met het lijden van een ander. En juist daar ligt de kern van de betrokkenheid bij emotionele situaties van een ander; daar ligt (mijn) compassie, mijn betrokkenheid! ‘Hoe ervaar ik de emoties van die ander?’.

8.2 Wat te doen, hoe te handelen in ‘emo’-situaties en bij ‘minder-bevoorrechten’? 

Beslis eerst |Wie| en |Wat-je-bent| in relatie tot hen; zij die verzeild geraakt zijn in een emotionele of pijnlijke situatie [Nieuwsbrief ‘Vrede’- dec. 2017]. Of in een bredere context geplaatst: ‘Hoe te handelen bij bijvoorbeeld de minder-bevoorrechten?’

Als jij vervolgens beslist dat jij jezelf wenst te ervaren als steunt, hulp, liefdevol en meelevend en zorgzaam, zoek dan uit hoe je dat het beste kunt zijn. En merk op dat je vermogen om die dingen te zijn, niets te maken heeft met wat anderen aan het zijn of doen zijn! Soms is de beste manier om van iemand te houden of de beste hulp te geven, hen alleen te laten of hen in staat te stellen zichzelf te helpen.
Onthoud dat de beste hulp die je kunt geven, is mensen te helpen ontwaken, ze eraan te herinneren |Wie-ze-werkelijk-zijn|.

Er zijn vele manieren waarop dit kan worden gedaan. Soms met een klein beetje hulp; een duwtje, een zet, een por …………. En soms met de beslissing om hen hun eigen koers te laten varen, hun eigen pad te volgen, hun eigen ritme aan te houden, zonder enige bemoeienis of ingrijpen van jouw kant. Wat binnen jouw mogelijkheden ligt om iets voor de ‘minder bevoorrechten’ of de emotioneel geraakten te doen, is het helpen te her-inneren. Dat wil zeggen hun de weg te wijzen naar een nieuw innerlijk zelfbewustzijn. En, daarnaast moet ook jij een nieuw innerlijk bewustzijn over hen vormen, want als jij hen als ‘minder bevoorrechten’  beschouwt, dan zijn zij dat ook. [Een natuurwet zegt: ‘negatieve gedachten trekt aan en creëert negatieve energie’]

Eigenbelang? Ondoordacht egoïstisch zijn door onbeperkt behulpzaam te zijn?

Wanneer je hulp wordt aangeboden op zo’n manier dat het blijvende afhankelijkheid creëert in plaats van snelle onafhankelijkheid, dan creëer jij misplaatste naastenliefde en ongewenste afhankelijkheid! Wanneer je iemand uit medeleven toestaat op jou te steunen in plaats van op zichzelf, dan is dat geen medeleven maar dat is dwang. Je hebt een dwangmatig verlangen naar macht. Want dit soort hulp komt neer op kicken op macht!
Dit onderscheid kan echter bij velen van ons zeer gevoelig liggen en soms besef je niet eens dat je kickt op macht. Je gelooft oprecht dat je je best doet om een ander te helpen ………… maar let goed op dat je niet gewoon bezig bent je eigenwaarde te verhogen. Je eigen ego te ‘strelen’. Want in de mate waarin je toelaat dat andere mensen jou verantwoordelijk voor hen maken, in dezelfde mate heb je hen toegelaten jou machtig te maken. En dat geeft je natuurlijk een gevoel van waardigheid. Dit soort hulp is echter als een afrodisiacum dat de zwakken verleidt. Het doel is om de zwakken te helpen sterk te worden, niet om de zwakken zwakker te maken.

Compassie is dus niet medelijden hebben met die ander, maar eerder begrip tonen voor die ander door te begrijpen dat hij of zij ook de weg bewandelt van het gevoel. Het gevoel dat de ziel ten toon spreid in een moeilijke of pijnlijke situatie. 

9.0 Hoe overwin je egoïsme?

Wie in staat is de eigen zelfzuchtigheid [‘ik’-zucht] te erkennen, kan ook veranderen!

Het is vooral belangrijk de wortels of oorzaak van het egoïsme te onderzoeken. Vaak zal men dan tot het inzicht komen dat achter het egoïsme angst voor het onzekere en een algemeen en diep wantrouwen ten opzichte van andere mensen schuilgaan.
Het wegnemen van deze angsten en dit gebrek aan vertrouwen kost de meeste energie bij het overwinnen van egoïstisch gedrag. Echter wanneer er sprake is van een ziekelijk streven naar macht en geldingsdrang, dan helpt soms alleen een langdurige psychotherapeutische behandeling. Ook in dit geval zal de egoïstische mens echter inzicht moeten krijgen in het eigen gedrag en moet hij de wil hebben te veranderen.

10.0 Slot

Egoïsme is een levenshouding

Hoe zou het er morgen uitzien als alles wat je deed een daad van zelfliefde was; dat je uit eigenbelang handelt?

In het boeddhisme betekent egoïsme werkelijke eigenliefde: ernaar streven ieder moment van het bestaan te ervaren als een moment van vervulling. Dat wil zeggen, een staat van wijsheid willen bereiken, vrij van haat, egocentrische begeerte, jaloezie en andere mentale vergiften. Eigenliefde (zelfliefde, [1]) is onvoorwaardelijk van jezelf houden. Dat betekent dat je niet alleen van je sterke punten en je mooie kanten houdt, maar ook van je zwakheden.

Iedere situatie in je leven is een leerervaring gecreëerd door de ziel om je te leren meer liefde en innerlijke kracht of macht te verkrijgen. Zelfrespect, zelfwaardering, eigenwaarde en eigenbelang - op het hoogste niveau – is het resultaat van respect voor je ziel. Dit betekent spreken en handelen vanuit een niveau van integriteit en eerlijkheid dat je hogere zelf altijd weerspiegeld. Het betekent trouw zijn aan je overtuiging (‘je hoeft anderen niet te overtuigen; erin te laten geloven’) en handelen op een manier die jouw waarden weerspiegelt.

Als je naar je levensdoel kijkt, vraag dan aan je innerlijke of hogere zelf – je ziel – en je zelf: ‘Doe ik dit voor mij, voor mijn hoogste goed of doe ik het om anderen een plezier te doen , om te voldoen aan hun beeld van mij?’ Als er iets is waartoe je jezelf uit plicht of verplichting dwingt, uit een gevoel dat men je zal bewonderen of eerbiedigen omdat je dat doet, respecteer je waarschijnlijk niet het licht van je ziel! Ieder mens heeft een verschillend doel en je kunt anderen niet beoordelen op wat je hen ziet doen. Iedereen heeft zich voorgenomen bepaalde dingen uit dit leven te leren om op iedere mogelijke manier te groeien. Veel blokkades die de manifestatie van het levensdoel onzichtbaar maken, komen door de culturele gedachtevormen van de massa.
Als jij naar je levensdoel kijkt, vraag dan: “Wat zou ik doen als ik helemaal alleen was?”

Je hoeft geen speciale rol te spelen of anders te doen om bijzonder te zijn; je bent het al.

Het ego verfijnen, is inzien wie je bent. Want ….. de meeste liefhebben de persoon is de persoon die ‘op-zich-Zelf gericht’ is.

De grootste gave die je een ander kunt geven, is zorgen dat je eigen leven functioneert!

[1] Nieuwsbrief, Houden van jezelf’- nov. 2017

Hans Zevenboom

Literatuurverwijzing:

1. Boek ‘Leven in vreugde’, Sanaya Roman
2. Mind Magazine, jaargang?
3. http://herleva.nl/een-egoist-een-naar-persoon/ [5 tips om positief egoïstisch te zijn]